Het Haagse handschrift van Mozart
Het is op 10 september 2015 precies 250 jaar geleden dat de familie Mozart aankwam in Den Haag. Vader Leopold was door prinses Carolina, de zus van Willem V, uitgenodigd om met zijn kinderen Wolfgang en Nannerl een concert te geven in de Oude Doelen aan het Tournooiveld.
Zaal in De Oude Doelen aan het Tournooiveld in 1910
Gedwongen verblijf in Den Haag
Kort na aankomst in Den Haag werd Nannerl ernstig ziek en niet lang daarna ook Wolfgang. Noodgedwongen verbleef de familie Mozart maar liefst zeven maanden in Den Haag. Zij logeerden bij meester-horlogemaker Eskes die op het Hofspui woonde. ‘Amadeus’, de naam van het gebouw dat thans op de plaats van het woonhuis van Eskes staat, herinnert aan het verblijf van Mozart in Den Haag.
Wonderkind
Wolfgang Amadeus Mozart was tien jaar oud toen hij in Den Haag verbleef. Zijn vader vertelde aan iedereen die het horen wilde dat hij acht jaar en elf maanden oud was. Leopold dacht dat een wonderkind niet jong genoeg kon zijn.
Het gebouw Amadeus, fotograaf Willem Vermeij 2015
Muzikale wartaal
Speciaal voor de inhuldiging van stadhouder Willem V, op 8 maart 1766, componeerde Mozart in Den Haag de Galimathias Musicum KV 32. Galimathias Musicum betekent zoiets als 'muzikale wartaal’. Het is een potpourri bestaand uit zestien verschillende stukjes. Onder toeziend oog van zijn vader heeft Mozart in Galimathias geëxperimenteerd met verschillende compositietechnieken. Het laatste stuk van Galimathias Musicum is een fuga op het thema van het Nederlandse ‘volksdeuntje’ Wilhelmus van Nassaue dat volgens Leopold Mozart overal in Nederland gefloten en gezongen werd.
Op de vijftiende pagina begint deze fuga die het grootste deel van het handschrift beslaat; twaalf van de in totaal zesentwintig pagina's. Wolfgang werkte er hard aan en zijn vader controleerde hem streng. Leopold heeft twee pagina’s afgekeurd en die hebben vader en zoon samen herschreven. De fuga eindigt met zes maten van het Wilhelmus-thema voor alle instrumenten unisono, eenstemmig dus.
De Scheurleercollectie
Het 'Haagse' handschrift heeft sinds de dood van Mozart in 1791 verschillende eigenaren gekend. In 1894 kocht de Haagse bankier Daniël François Scheurleer het muziekstuk voor 1850 Duitse marken. Dit bedrag is vergelijkbaar met 13.000 euro nu. Scheurleer was een zeer rijke telg uit een oud geslacht. Hij was verbonden aan het bankiershuis Scheurleer & Zoonen. Louis Couperus bankierde bij hem. In 1891 nam hij het initiatief tot het aanleggen van de wijk Duinoord. Op de hoek van de Laan van Meerdervoort en de Carnegielaan, waar later het Metropole theater zou verrijzen, liet Scheurleer in 1905 een monumentaal woonhuis bouwen. In een apart gebouw achter zijn huis richtte hij zijn muziekhistorisch museum in met een collectie van ongeveer 1.100 muziekinstrumenten en een rijke muziekbibliotheek. Na zijn overlijden in 1927 erfde zijn zoon de hele collectie. Als gevolg van de beurskrach van 1929 ging de bank in 1932 failliet. De gemeente Den Haag kocht de complete Scheurleercollectie en bracht deze onder in het Haags Gemeentemuseum. Het museum droeg in 2000 de papieren muziekcollectie - met daarin de Galimathias Musicum ‘KV32’ – officieel over aan het Nederlands Muziek Instituut (NMI).
Museum Scheurleer, Spaarnestad Fotoarchief 1932
Enige bewaarde originele handschrift
Galimathias Musicum is het enige originele handschrift van Mozart dat bewaard is gebleven in Nederland. Virtueel is het handschrift sinds 2007 integraal in te zien en te horen via www.nederlandsmuziekinstituut.nl, de website van het NMI.
Dit artikel is onderdeel van een reeks artikelen gepubliceerd in Den Haag Centraal, geschreven door (oud) medewerkers van het Haags Gemeentearchief.
Auteur: Wendy Louw