Gemeente Leidschendam-Voorburg
De gemeente Leidschendam-Voorburg in de provincie Zuid-Holland bestaat uit de voormalige zelfstandige dorpen Voorburg, Leidschendam, Veur, Stompwijk en het buurtschap Wilsveen.
Leidschendam
De plaats ‘Leidschendam’ heeft zijn huidige naam te danken aan het feit dat er in de 14e eeuw in de Vliet een dam ‘de Leytsche Dam’ werd gelegd.
In de loop der tijd werd deze dam vervangen door een combinatie van een Overtoom (een constructie om een leeg schip met handkracht van de ene kant van het water over te brengen naar de ander kant) en een Schutsluis (een doorgaans stenen smalle sluis waar een beladen schip invaart om zo het aanwezige waterpeil te kunnen overbruggen).
Het recht van den Leytsche Dam rond 1680, ingekleurde gravure van C. Decker en P.F. Smith.
In de 17e eeuw bestond het scheepvaartverkeer ‘rond den Dam’ hoofzakelijk uit trekvaartdiensten tussen Delft en Leiden. Door het nodige oponthoud van de passagiers en het uitladen van vracht, ontstonden er al snel rond en op de kades de nodige vormen van nering. Diverse herbergen, hout-, snuif- en korenmolens, winkels in scheepsbenodigdheden, zeilmakerijen en een scheepsmakerij zagen het levenslicht. Maar ook ‘craemerswinckels in vettewaryen’ (winkel in olie, smeer, kaarsen en scheepsverlichting) waren in het straatbeeld geen uitzondering.
De bebouwing ten zuiden van de Vliet werd Leidschendam genoemd, en behoorde tot het ambacht, later gemeente, Stompwijk. Alhoewel door Napoleon, via een keizerlijk decreet in 1811 benoemd, is de gemeente Leidschendam op 1 januari 1938 uit een fusie tussen de gemeente Veur en Stompwijk met de buurtschap Wilsveen pas officieel ontstaan. Veur en Leidschendam vormen samen het historische centrum van het huidige Leidschendam.
Het huidige raadhuis aan het Raadhuisplein 1 in Leidschendam werd op 20 mei 1941 in gebruik genomen en stond symbool voor deze nieuwe gemeente.
Van het oude dorp Leidschendam is helaas weinig bewaard gebleven. Rondom de dorpskern liggen verschillende grote kantoorgebouwen. Het overdekte winkelcentrum Leidschenhage heeft een metamorfose ondergaan en is onlangs (2021) heropend onder de naam Westfield Mall of the Netherlands.
Leidschendam, Oude Trambaan ter hoogte van het ministerie van Volksgezondheid, gezien in oostelijke richting,1976
{slider title="Veur" open="false" class="icon"}
De bebouwing aan de noordzijde van de Vliet vormde het dorp Veur, gelegen in de gelijknamige heerlijkheid. De van oorsprong bij Voorschoten behorende ambachtsheerlijkheid Veur zou zich in de 17e eeuw ontwikkelen tot een tuindersdorp van goede naam. De vele hoogwaardige geteelde tuinbouwproducten vonden hun weg richting de grote steden.
Tuinderij en veilingschuit van de familie Vieveen aan de Veurse Achterweg in 1926
In 1908 werd op initiatief van enkele tuindersfamilies de Coöperatieve Tuinbouwvereniging Veur en Omstreken opgericht.
Naast de tuinders hebben ook de vele boerenbedrijven en middenstandsfamilies een essentiële rol van betekenis gespeeld in de ontwikkeling van Veur. Door hun gezamenlijke samenwerking kon het plattelandsdorp Veur uitgroeien tot een handelsdorp van betekenis.
Zicht op de Veursestraatweg met geheel links het voormalige gemeentehuis van Veur en het stations koffiehuis ‘het wapen van Veur’ en rechts de stoomtram in 1915
Gedurende de periode van de wederopbouw, moesten vele tuinders en boerenfamilies hun vruchtbare land en eeuwenoude boerderijen verlaten. Het boerenland maakte plaats voor nieuwe woonwijken. En zo verloor Leidschendam definitief haar zo kenmerkende agrarische karakter.
{slider title="Stompwijk" class="icon"}
Stompwijk, een eeuwenoud veendorp, is gelegen rond de Stompwijkse vaart, waardoor het een karakteristieke lintbebouwing heeft. Het dorp ligt midden in een uitgestrekt polderlandschap.
Het vormt een dorpsgemeenschap met een geheel eigen karakter en dito tradities. Hier zijn generaties tussen het water en het veen opgegroeid. Op dit moment worden zij langzamerhand voor de keuze gesteld op welke manier zij hun toekomst nog kunnen vormgeven binnen dit eigen geboortedorp.
Door de eeuwen heen vormen de lokale herberg ‘Het Blesse Paard’, en de vanaf 1909 georganiseerde kermis en paardendagen, en het nieuwe Kulturhus de sociale-maatschappelijke hoeksteen van dit veendorp.
Leidschendam, optocht ter gelegenheid van de paardendagen in Stompwijk. Hier is de stoet vlak voor de H. Laurentiuskerk, Dr. van Noortstraat, 1982, fotograaf: Wim Bouwens.
In het landschap staan poldermolens en gemalen die de strijd aangingen, ook nu nog, tegen het wassende water, om zo een optimale waterhuishouding in de omliggende polders te kunnen blijven waarborgen.
Leidschendam, gezicht op de drie molens, de molenvaart en het sluisje in de molenvaart in het Wilsveen, gezien vanaf de Stompwijkseweg in zuidoostelijke richting, 1977 (deel van foto)
De uitgestrekte vergezichten maken inmiddels langzaam plaats voor nieuwe woningbouw.
Deze hechte gemeenschap in het buitengebied van Leidschendam leest al ruim vijftig jaar zijn eigen ‘Dorpsketting’. Dit wekelijkse nieuwsblad over het reilen en zeilen in Stompwijk wordt door de lokale bevolking al sinds 1970 samengesteld en verspreid.
{slider title="Wilsveen" class="icon"}
Wilsveen is een buurtschap in de gemeente Leidschendam-Voorburg en bestaat uit een zogenaamde losse lintbebouwing langs een enkele weg, welke Wilsveen wordt genoemd. Deze weg loopt vanaf de Kostverlorenweg tot aan de grens van Zoetermeer.
Wilsveen dateert uit de 13e eeuw. De naam is waarschijnlijk afkomstig uit de verbastering van het woord Wildveen. In het drassige polderlandschap werd eeuwenlang veen gewonnen. Het natte veen werd op de droogakkers te drogen gelegd om er later turf van te maken.
Gezigt van Wielsveen. Wilsveen gezien vanaf de hoek Kostverlorenweg/Wilsveenseweg. Links de drie molens van de Driemanspolder in het midden het schoolhuis en rechts de kapel van Wilsveen, voor 1900. Gravure van J. Besoet
In de 16e en 17e eeuw was Wilsveen een geliefd bedevaartsoord.
Eind jaren ’60 van de vorige eeuw had Den Haag haar oog laten vallen op dit buurtschap om uit te breiden. Uiteindelijk is toen de keuze gevallen op Zoetermeer. De weg tussen Zoetermeer en Leidschendam is nu een druk bereden sluiproute.
{/sliders}
Voorburg
Voorburg is gelegen aan het Rijn-Schiekanaal (ook Vliet genoemd) en grenst aan Den Haag, Rijswijk en aan Leidschendam. De oudste vermelding van de naam Voorburg dateert uit 777. Het gebied werd echter al ruime tijd daarvoor bewoond. Zo bevond zich ter hoogte van het huidige Voorburg in de tweede en derde eeuw een Romeinse nederzetting met de naam Forum Hadriani. Forum Hadriani was in die tijd de meest noordelijk gelegen Romeinse stad op het vasteland van Europa. Ruim vijfhonderd jaar na de deze Romeinse bewoning komen we de oudste vermelding van 'Foreburg' tegen in een tussen 777 en 866 bijgehouden goederenlijst van de Utrechtse kerk.
Links huizen met daarvoor twee vrouwen en een kind, daarnaast een vrouw met een mand en een man met een zeis. In het midden een koets met paarden met achterop een lakei en rechts een man met een mand op de rug. Op de achtergrond de doorgaande weg met bomen, prent door P.C. la Fargue, 1757
In de Middeleeuwen behoorde de zogenoemde ambachtsheerlijkheid Voorburg toe aan de families Van Wassenaar en De Ligne. Van 1615 tot 1828 was de heerlijkheid in het bezit van de stad Delft. Uit de raadsnotulen van 2 oktober 1828 blijkt dat de stad Delft van plan was de heerlijkheidsrechten van Voorburg te verkopen op een openbare veiling. De raad stuurde hierop een verzoekschrift met een financieringsplan aan de koning. Op 9 oktober 1828 werden de heerlijkheidsrechten aangekocht door Voorburg voor een bedrag van 7.500 gulden en werd Voorburg een zelfstandige gemeente.
Voorburg, Kerkstraat gezien in de richting van de Oude Kerk en de Herenstraat, fotograaf onbekend, rond 1910
Omdat Voorburg vlak bij het landelijke regeringscentrum lag, ontwikkelde het zich tot een plaats waar de gegoede burgerij hun buitenverblijven vestigden. Zo liet bijvoorbeeld Constantijn Huygens ‘Hofwijck’ bouwen en woonde prinses Marianne van Oranje-Nassau op de buitenplaats Rusthof, die helaas niet meer bestaat. In huize Vreugd en Rust werd Groen van Prinsteren geboren. In de buitenplaatsen Arentsburgh en Hoekenburg was tot het jaar 2000 het Doveninstituut Effatha gevestigd.
Voorburg, Laan van Nieuw Oosteinde, buitenplaats Huis te Werve, fotograaf onbekend, rond 1930
Tussen 1899 en 1912 groeide Voorburg snel. De gebieden rond de buitenplaatsen Vronestein en Leeuwenstein en de tuinen van Rusthof en Middenburg werden snel volgebouwd. Hierna volgden diverse uitbreidingen, zoals tussen Vliet en Broeksloot, vlak bij de oude kerk. De meeste huizen werden gebouwd in de periode 1909-1912. In de jaren ’50 van de vorige eeuw werd rond het Koningin Julianaplein een nieuw centrum ontworpen rond 1975 werd de laatste nieuwbouwwijk 'Essesteijn' voltooid. Hoewel Voorburg Inmiddels is vastgegroeid aan Den Haag, heeft het haar oude dorpskern en eigen geschiedenis behouden.
Monseigneur Van Steelaan, fotograaf JosPé, rond 1965
Tot 1 januari 2002 vormden Leidschendam en Voorburg beiden een zelfstandige gemeente. Sindsdien vormen Leidschendam, samen met het dorp Stompwijk, en Voorburg onderdeel van de gemeente Leidschendam-Voorburg.
Plattegrond met uitbreidingsplan ten behoeve van de nieuwe grenswijziging tussen 's-Gravenhage met Voorburg en Rijswijk uit 1931: bebouwde terreinen, bouwterreinen enzovoort. Aanduiding geografisch noorden. Haagse Dienst Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting