Kerk van het Allerheiligst Sacrament

Uit de serie 'Geloven in verandering' het verhaal van de Kerk van het Allerheiligst Sacrament aan de Sportlaan. De R.K. Kerk van het Allerheiligste Sacrament gezien richting Houtrustweg in 1930, Spaarnestad Fotoarchief

Eind negentiende eeuw kon de Rooms-Katholieke kerk de machteloze positie van arbeiders niet meer ontkennen. De industriële revolutie had bij ongeschoolde werkers geleid tot verarming, wat een voedingsbodem vormde voor het goddeloze socialisme. In 1891 verklaarde Paus Leo XIII in zijn encycliek Rerum Novarum de sociale problematiek tot prioriteit. De Rooms-Katholieke kerk moest opkomen voor de verbetering van het leven van de arbeiders.

De sociale betrokkenheid van Joannes Duymel

J.H. Duymel, pastoor van de H. Sacramentskerk. Portret vervaardigd 'ter gedachtenis aan mijn zilveren priesterfeest, 1905 - 15 augustus - 1930

Er waren priesters nodig die zich om het volk bekommerden, zoals Joannes Duymel (1880-1947), de stichter van de Heilige Sacramentskerk aan de Sportlaan. De bisschop van Haarlem wijdde hem in 1905 in als priester. Via Moordrecht, Den Haag en Amsterdam kwam hij naar Voorburg als kapelaan. Hij hield vaak lezingen en sprak in 1908 voor de Nederlandse Rooms-Katholieke Volksbond over de sociale kwestie. Als alternatief voor de vakbonden wees hij op het middeleeuwse gildewezen, dat een verzekering tegen ziekte en ouderdom kende, en dat rechtspraak in arbeidsconflicten verzorgde. Daarmee konden de uitwassen van het vrije-marktliberalisme worden bestreden.

‘Het liberale vrijheidsstelsel wierp alles omver en de werkman kwam in de verdrukking, daar de partijen te ongelijk in kracht waren en de vrijheid van den arbeider voor hem slechts verdrukking, werd door de doodende concurrentie’.

De gevolgen van de vrije markt zijn ook vandaag de dag nog onderwerp van discussie.

De opvoedende taak van de kerk

De jonge kapelaan sprak voor stampvolle zalen en werd dan vaak door applaus onderbroken. Hij vertelde over het Pauselijke Rome: het Pantheon, de Catacomben, het Colosseum, het oude pauselijke zomerverblijf en het Vaticaan met zijn St. Pieterskerk en zijn kunstschatten. Zijn boodschap was helder: altijd had de goddelijke voorzienigheid voor een competente Paus gezorgd. Hij durfde problemen te benoemen. Waarom bestond er geen katholieke organisatie die drankmisbruik bestreed, maar wel een protestantse en een socialistische?

‘Noodzakelijk is het dus paal en perk te stellen aan die verwoestingstochten van koning alcohol ! (…) Een feit is het dat de meeste dronkaards katholieken zijn, een hecht wapen in de handen onzer vijanden om de Katholieke Kerk een slecht opvoedster te noemen.’

Duymel schuwde de harde feiten niet in zijn redes voor de katholieke zuil, zoals de Mariabond, de R.K. Vrouwenbond, de R.K. Militairenvereniging.

De nieuwe kerk tussen Den Haag en Scheveningen

Begin september 1924 kreeg Duymel van de bisschop van Haarlem opdracht om in Duinoord een kerk te stichten, waarvoor het parochiale kerkbestuur een obligatielening van 325.000 gulden (huidige waarde 2,4 miljoen euro) mocht uitzetten. Het was een blijk van optimistisme over de toekomst van de kerk, die in een welvarende wijk werd gebouwd. Het gebouw stond nabij het van oorsprong protestantse Scheveningen. Ten zuidwesten van het Verversingskanaal werd in de jaren 1915-1930 de wijk Duindorp gebouwd. Er waren daar weinig katholieken, maar wel veel sociale problemen voor de grote gezinnen.
Duymel vond dat alle aanwezigen goed zicht moesten hebben op het hoofdaltaar, zonder zware, massieve pilaren. Via het brede middenschip kon het hele kerkvolk worden betrokken bij de Eucharistieviering en de andere liturgische bijeenkomsten. Naar aanleiding van de inwijding van de kerk, schreef De Tijd in 1926:

‘Het kerkgebouw is een mooi en stemmig, massief bouwwerk, dat geheel past in de nog landelijke omgeving, waarvan een groot deel landelijk zal blijven door bosch en duin. De architect de heer Nic. Molenaar jr. heeft hier mede een schoon, modern gebouw voltooid, dat ook inwendig in modernen stijl is ingericht en waarmede de kerkmeubelen en de paramenten geheel in overeenstemming zijn.’

In de volgende jaren leek het optimisme waarheid te worden. Velen wisten de weg naar de kerk te vinden en de politie moest de drukte rond de kerk in goede banen leiden. De preken van Duymel werden uitgezonden door de KRO (Katholieke Radio Omroep) en opgenomen op schellakplaten. Deze opnamen zijn (deels) bewaard gebleven, zie de vermelding onderaan.

De bezettingstijd 1940-1945

Langs de Noordzeekust legde de Duitsers bezetter de Atlantikwall aan om een geallieerde aanval af te kunnen slaan. Veel panden aan de Sportlaan werden gesloopt en er werd een tankwal aangelegd. Eind oktober 1942 kreeg het kerkbestuur het ontruimingsbevel. Het gedicht ‘een kerk wordt gevorderd’ herinnert eraan:

Zoo moet dus God evacueeren…. Maar leiders van het krijgsgeweld,
Weet, dat diezelfde Heer der Heeren, Eens over u Zijn vonnis velt.!

Vanaf 8 november 1942 moest Duymel zijn diensten voortzetten in de Kapel in Duindorp, later in het warenhuis Vroom aan de Fahrenheitstaat, hoek Laan van Meerdervoort en in de Prins Hendrikstraat. De kerk werd gebruikt als stal voor paarden van de Wehrmacht. Het was voor Duymel een enorme klap. Het voelde alsof zijn levenswerk werd vernietigd, ook al stond de kerk er nog. Duymel maakte de bevrijding nog mee, maar stierf uitgeput in 1947. Hij was een sociaal gedreven man die veel steun gaf aan de arme, grote gezinnen.

Na de oorlog: alles van waarde is weerloos….

De financiële positie van de kerk werd na de oorlog steeds slechter: in 1952 was er een schuld van 300.000 gulden. In maart 1958 brandde de kerk af, maar de schade viel mee en de kerk werd vanaf november dat jaar weer in gebruik genomen. Vanaf de jaren zestig namen het kerkbezoek en de inkomsten sterk af. Vanaf het begin van de 21e eeuw werkten de Rooms-Katholieke Kerk, de Protestantse Kerk en de Oud-Katholieke Kerk van Nederland samen in de actie Kerkbalans, bedoeld een bijdrage te leveren aan de eigen plaatselijke kerk, maar dat heeft deze kerk niet kunnen redden. In 2019 werd de kerk gesloopt, een schip dat tallozen had gedragen op hun levensweg, verbonden in een hechte gemeenschap.

Duymels levenswerk is niet meer: alles van waarde is weerloos….

Leuk artikel? Ga naar meer informatie over de serie 'Geloven in verandering' of lees het interview met Cees van Gils, bestuurder van de Kerk van het Allerheiligst Sacrament.  

Bronnen:

- Diverse artikelen in de Haagsche Courant, de Tijd, de Maasbode, het Katholieke Volk, via www.delpher.nl
- Sportlaan 125, parochieblad, diverse nummers, HGA.
- Cees van Gils, Kerk van het Allerheiligst Sacrament, gedenkboek Den Haag 1926-2007 (eigen beheer uitgave, 2007).

Geluidsopnamen Duymel:
Pastoor Duymel Sacramentsdag 1938 : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive
Pastoor Duymel opening noodkerk warenhuis Vroom en co 1943 : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive