De Gouden tempel van Amritsar
De Britse reisauteur Sir John Foster Fraser (1868-1936) maakte in het begin van de twintigste eeuw een fietstocht door India. Eén van de hoogtepunten van die reis was zijn bezoek aan de Gouden Tempel van Amritsar.
De Gurdwara Sikhtempel (Foto: Robin Butter)
“Voor ons lag een bassin, omgeven door witte marmeren paden. Op een witmarmeren boog, gebeeldhouwd en met donkere randen, wapperden twee oranje vaandels. Een pier van wit marmer stak uit in het midden van het bassin, en op een marmeren vloer stond de Grote Gouden Tempel - vierkant, sierlijk, met reliëf, met excentriek beitelwerk en slanke pilaren, dakranden met overhangend traliewerk, reeksen van lotusbloemen aan de torens, en alles van goud - puur, verblindend, glorieus goud - een oosterse hemel.”
Voor westerlingen was dit Oosterse gebouw bijzonder indrukwekkend. Bij gebrek aan foto’s moest de auteur alle superlatieven uit de kast halen om deze ervaring aan de lezers over te brengen. De reiziger Foster was een van de eerste westerlingen die zich interesseerden voor de diversiteit aan religieuze stromingen in India.
Opbouw, verwoesting en krijgskunst
In de loop van de eeuw bezochten veel meer westerlingen de gurdwara Harmandir Sahib of Hari Mandir. De Gouden Tempel werd in de 16e eeuw gebouwd tussen 1588 en 1604. Het gebouw werd door de Afghaanse indringer Ahmed Shah Abdali (1722-1772) zeven keer verwoest, voor de laatste keer in 1764. Abdali was de grondlegger van het Durrani-rijk en wordt gezien als de stichter van Afghanistan. Het was een tijd van grote instabiliteit in de regio, met voortdurende geweldsuitbarstingen en vele oorlogen in het gebied. Om te overleven, moesten de Sikhs zich bekwamen in de krijgskunst: Gatka. De Sikhs beoefenden in de Punjab die een vroege variant van deze krijgskunst. Het is een vorm van stokvechten, met houten stokken die als zwaarden dienen.
Koper, blinkend als goud
De huidige Sri Harmandar Sahib dateert van 1764. De hoofdingang Darshani Deorhi en het pad naar de tempel werden in 1776 voltooid. Het grootste deel van de versiering van het heiligdom werd in de vroege jaren van de negentiende eeuw toegevoegd door Maharaja Ranjit Singh, die het heiligdom bovendien met koper liet vergulden. Vanwege dit opvallende kenmerk kent de hele wereld de Sri Harmandar Sahib als 'Gouden Tempel'. Het ontwerp van het heiligdom is sindsdien in grote lijnen onveranderd gebleven. Het belangrijkste heiligdom van het sikh-geloof staat model voor vele andere Sikh tempels, die doorgaans minder uitbundig zijn versierd dan het origineel. De plaats, de verhoudingen en de gebruikte materialen van het heilige gebouw drukken de principes van de religieuze filosofie uit.
De kenmerken van het de Sikh-architectuur
De vier toegangsdeuren symboliseren dat God overal, dus in alle vier windrichtingen woont, en van alle tijden is. Bijzonder is dat het heiligdom is georiënteerd op het westen, terwijl mandirs, moskeeen en vele kerken op het Oosten zijn gericht. De tempel is geïntegreerd in de omgeving en heeft de natuurlijke elementen in zich opgenomen. Zo markeert de heilige boom Dukh Bhanjani Beri het oostelijke uiteinde van de oorspronkelijke vijver, aan de westzijde ervan werd het waterbassin van de Amrit Sarovar later aangelegd.
Nederigheid als doel
Het zuivere water was de belangrijkste reden voor vestiging van de tempel op deze plaats, die op een laag punt in het landschap is gebouwd. Ook dat is een belangrijk verschil met de vaak hooggelegen locaties van een Hindoetempels, moskeeën, of andere plaatsen van aanbidding zoals de Acropolis in Griekenland.. De ervaring van de schitterende reflecties van tempel in het stille water van de Amrit Sarovar veroorzaakt een gevoel van nederigheid. Het bassin is omgeven door een brede geplaveide stoep, die deels is overdekt. Verder is het heiligdom relatief zeer klein ten opzichte van de uitgestrekte omgeving. Voor de Sikh is nederigheid de belangrijkste deugd en de architectuur drukt dit uit door de verhouding tussen de omgeving en de tempel.
Duurzaamheid als uitgangspunt
Zoet water wordt door middel van een aquaduct uit de Ravi rivier gehaald. Het bevat stoffen die beschermen tegen ziektekiemen en de vissoorten die in de vijver worden gehouden, consumeren algen en andere micro-organismen waardoor het water wordt gereinigd. Onder het heiligdom bevinden zich talrijke gewelfde tunnels, waarbij de binnenste aquaducten het laagst liggen. Dit netwerk zorgt voor een simpele en vrije doorstroming van het water. De druk van het water op de onderbouw wordt zo tot een minimum beperkt, waardoor de constructie aanzienlijk duurzamer wordt.
De vormgeving van de binnenkant
De versieringen aan de interieurs, met inbegrip van elk hoekje en gaatje, en de deur- en vensterstijlen, dorpels, bovendorpels, plafonds, enz., zijn zeer rijk en verfijnd uitgevoerd. De ornamenten aan de buitenmuren zijn minder gedetailleerd. De voorkeursbehandeling van het interne decoratief werk heeft een bedoeling. Het drukt uit dat het innerlijke leven van de Geest oneindig veel rijker is dan de verlokkingen van de materiële wereld met zijn vormen en kleuren die buiten het menselijk lichaam liggen. Zo drukt de architectuur uit dat de geest zich door contemplatie verheft boven het lichaam.
Sikh-tempels in het heden
In de tweede helft van de twintigste eeuw groeide de interesse voor de Oosterse filosofie en cultuur in het westen sterk. Veel westerlingen verdiepten zich in de Indiase cultuur en filosofie en kwamen zo ook in aanraking met het Sikh-geloof. Bovendien vestigden veel Sikhs zich in Westerse landen en groeiden de Sikh-geloofsgemeenschappen daar. Ook in Nederland groeide de behoefde van de Sikh-gemeenschap en kon aan een gebedsruimte. In 2014 werd een begin gemaakt met de bouw van het Tempelpark Laakhaven. Voor de bouw werd een koepel gebruikt die in Amritsar is gemaakt en waardoor het licht in de gebedsruimte valt. Nu heeft Den Haag zijn "Gurdwara Sikh-tempel".
Bronnen:
John Foster Fraser, Round the world on a wheel (Londen, Methuen & Co: 1925);
Golden Temple, Amritsar: Magnificent and Divine Footprint of Sikh Architecture (worldarchitecture.org)
The architecture of the Golden Temple: Institute of Sikh Studies, Chandigarh (sikhinstitute.org)
Leuk artikel? Ga naar meer informatie over de serie 'Geloven in verandering' of lees het interview met de heren Ramnewash en Singh van de Gurdwara tempel.