Het Koninklijk huis, Den Haag en de Haagse archieven
Den Haag kent een lange koninklijke historie. De akten van de in Den Haag woonachtige leden van het Nederlands Koninklijk Huis zijn dan ook terug te vinden in onze archieven. De afgelopen periode hebben onze vrijwilligers veel moeite gedaan om ze digitaal voor iedereen toegankelijk te maken. Een lastige klus. Archiefmedewerker Joos Fassaert legt uit waarom.
De Hofstad is voor Den Haag niet voor niets de bijnaam van de stad. Al zo’n kleine zevenhonderd jaar resideerden hier opvolgend de graven van Holland, de stadhouders van de Republiek en later de koningen en koninginnen van Nederland. Ook de Nederlandse Staten-Generaal hield vanaf 1585 zitting op het Binnenhof, waardoor het anno nu het oudste nog in gebruik zijnde parlementsgebouw ter wereld is.
Prinsjesdag en woonplaats
In Den Haag staat een aantal koninklijke paleizen. Paleis Noordeinde en Paleis Huis ten Bosch zijn hiervan wellicht de bekendste. Maar in en om de stad staat nog een aantal verblijven waar de stadhouders en later vorsten eeuwenlang hebben gewoond. Alleen een intermezzo in de twintigste eeuw onderbreekt deze reeks. De Oranjes verkozen toen Paleis Het Loo te Apeldoorn boven Den Haag.
De band tussen het koningshuis en de stad wordt benadrukt door de jaarlijkse viering van Prinsjesdag met een rondrit door de stad en het fotomoment op het balkon van Paleis Noordeinde. Sinds 2019, toen koning Willem-Alexander verhuisde naar het net gerenoveerde Paleis Huis ten Bosch, heeft de vorst Den Haag ook weer als officiële woonplaats.
De akten van het koningshuis
Doordat zij ingeschreven staan bij de gemeente als woonachtig in Den Haag, komen ook de akten uit de burgerlijke stand uiteindelijk terecht bij het Haags Gemeentearchief waar ze, net als alle andere akten, door iedereen zijn in te zien.
Digitaal toegankelijk
We hebben veel moeite gedaan om alle akten digitaal voor het publiek toegankelijk te maken. Een groep vrijwilligers heeft alle relevante gegevens op de akten in de database ingevoerd. Geboorte-, trouw-, en sterfdatums werden allemaal zorgvuldig overgenomen, evenals de namen van mensen die op de akten worden genoemd.
De invoer van deze gegevens bleek voor onze vrijwilligers een enorme en soms lastige klus. Naast de vaak moeilijk leesbare handschriften, was het ook niet altijd even duidelijk welke gegevens er ingevoerd moesten worden. De grote moeilijkheid hierin kwam met name voort uit de opsommingen van adellijke titels en de familienamen.
Zoeken door de akten van het koningshuis
De eenvoudigste oplossing zou zijn dat zij allen de achternaam ‘Van Oranje-Nassau’ zouden krijgen. Dit druist echter in tegen de gouden regel dat wij alleen de gegevens overnemen die expliciet in de akte worden genoemd.
Ook is er de uitzondering dat de kinderen van bijvoorbeeld koningin Juliana niet de achternaam meekrijgen van de vader, zoals in Nederland gebruikelijk is. Om het voortbestaan van de naam van de dynastie te verzekeren, werden dit de kinderen ‘Van Oranje-Nassau’ in plaats van ‘Van Lippe-Biesterfeld’.
'Van Oranje-Nassau' versus 'Der Nederlanden'
Een ander probleem is dat de achternaam ‘Van Oranje-Nassau’ niet altijd werd genoemd. Dit lijkt met name het geval te zijn bij broers en zussen van de koning(in). Zij werden meestal vernoemd als ‘Prins der Nederlanden’. Nu weten wij wel dat zij leden waren van het huis Oranje-Nassau, maar omdat dit niet vermeld werd, namen we alleen ‘Der Nederlanden’ over als achternaam.
Vindbaar voor het publiek
Adellijke titels als jonkheer, baron of prins nemen we überhaupt niet over. Mocht iemand op de akte vermeld worden als Koning der Nederlanden, Groothertog van Luxemburg, Prins van Oranje-Nassau, etc. dan moet je keuzes maken. In dit voorbeeld lijkt het voor de hand te kiezen voor de voornaamste naam en titel; de achternaam wordt in dat geval ‘Der Nederlanden’.
Maar we willen ook graag zo consequent mogelijk zijn en dus kijken we breder dan dit ene voorbeeld. Want we weten dat leden van het Koninklijk Huis door het publiek veelal gezocht worden op 'oranje'. Wanneer dus de naam ‘Van Oranje-Nassau’ in de akte wordt vernoemd, noteren we bij voorkeur deze als achternaam.
Aangetrouwde familieleden
De volgende kwestie is dat dit ook zo moet gebeuren bij aangetrouwde familieleden. Een goed voorbeeld hierin is Anna Paulowna, de Russische vrouw van Willem II. Zij behoorde tot de dynastie van de Romanovs, maar de naam ‘Romanov’ komt bij ons op geen enkele akte voor. Zij wordt steevast aangeduid als Grootvorstin van Rusland. U kunt haar dus terugvinden als u zoekt op de achternaam ‘Rusland’. Dit geldt evengoed voor bijvoorbeeld leden van de huizen Bernadotte (Zweden) en Hohenzollern (Pruisen).
Spellingswijze
Bovendien is de naam van Anna Paulowna een transcriptie uit het cyrillisch schrift waardoor de spellingswijze hier en daar verschilt. Wat betreft spellingswijzen is er sowieso nogal een verschil met tegenwoordig. Hierboven werd al Pruisen genoemd als voorbeeld. Mocht u willen zoeken naar Wilhelmina van Pruisen, dan is het handig om te weten dat de naam van dat land vroeger met dubbel ‘s’ geschreven werd. U kunt haar dus alleen vinden als u zoekt op ‘Pruissen’.
Hetzelfde geldt voor bijvoorbeeld Sophie van Wurtemberg (tegenwoordig Württemberg). Laatstgenoemde, de eerste vrouw van Willem III, wordt op haar overlijdensakte ‘gewoon’ aangeduid als koningin der Nederlanden. Wurtemberg wordt hier niet genoemd, dus nemen wij ‘Der Nederlanden’ over als achternaam.
Ook getallen niet overgenomen
Tot slot moeten wij misschien nog toelichten dat ‘getallen’ achter namen ook niet worden overgenomen. Willem I kunt u dus niet vinden door te zoeken op ‘Willem I’ of ‘Willem de Eerste’, maar wel op zijn volledige voornaam ‘Willem Frederik’. Op zijn overlijdensakte wordt hij dan weer alleen aangeduid als Graaf van Nassau. Het zal wel met zijn abdicatie te maken hebben, maar hij heeft bij deze akte van ons de achternaam ‘Van Nassau’ gekregen.
Uitzonderingen
Wij kunnen het ons voorstellen als uw hoofd gaat tollen van al deze uitzonderingen. Weet dat onze vrijwilligers hier ook mee te maken hadden. We zijn hen dan ook zeer dankbaar voor de toewijding waarmee ze hun taak hebben volbracht.
Overzicht namen met links naar de akten
We hebben hard gewerkt aan een overzicht waarmee u de leden van het Koninklijk Huis toch eenvoudig kunt opzoeken. U vindt hierin achter elkaar het inventarisnummer, het aktenummer en de naam. Via het gelinkte aktenummer kunt u de bijbehorende akte oproepen.
- Overzicht akten van het Koninklijk Huis (pdf, 184 kB)
Bron: koninklijkhuis.nl, haagsgemeentearchief.nl, ‘Haagse Huizen van Oranje’, P. Wander, 1981