De Onbevlekt Hart van Mariakerk in Marlot
De Haagse villawijk Marlot ligt tegen het rijke Wassenaar aan en heeft met zijn park, vijvers en de ooievaars in het weiland een zeer landelijke uitstraling. De wijk vormt een op zichzelf staand dorp, met zijn villa’s en herenhuizen in uiteenlopende stijlen. Bekend zijn de huizen en de grootschalige parkflat Marlot die begin jaren dertig naar het ontwerp van de Haagse architect Co Brandes (1884-1955) zijn gerealiseerd. Brandes was een leidende vertegenwoordiger van de Nieuwe Haagse School.
Marlot, met op de achtergrond de Hofzichtlaan, ca. 1925 (foto DSO)
De herinnering aan een vluchteling
Je zou denken dat dit rijke deel van Den Haag altijd verschoond is gebleven van de duistere en gewelddadige kant van de geschiedenis, maar de schijn bedriegt. In de stoep bij het adres Zuidwerfplein 12 ligt een Stolperstein, een kleine bronzen plaquette met de gegevens van een Joods oorlogsslachtoffer. De tienjarige Walter Eylenburg vluchtte in 1939 uit Berlijn naar Nederland met een Kindertransport. Britse religieuze en overheidsinstanties voerden tussen 1938 en 1940 talloze transporten uit om Joodse kinderen te redden van de nazi’s. Daardoor werden duizenden Joodse kinderen gered van de Holocaust. Walter ging echter niet naar Engeland maar bleef en hij woonde tijdens de bezetting bij een gastgezin aan het Zuidwerfplein. Op de Stolperstein lezen we dat hij uiteindelijk via Theresienstadt naar Auschwitz werd gedeporteerd, waar hij op 11 november 1944 is vermoord.
Verwoesting in het Bezuidenhout
Na de bevrijding in mei 1945 bleek dat Marlot de bezetting zonder uiterlijke schade had doorstaan. De nabijgelegen dichtbevolkte Haagse wijk Bezuidenhout was op 3 maart 1945 getroffen door een groot geallieerd bombardement, dat eigenlijk bedoeld was voor de Duitse raketlanceerinstallaties in het Haagse Bos. Na de aanval werden er 553 doden en honderden gewonden geteld. Een van de vele verwoeste gebouwen was de katholieke kerk van Onze Lieve Vrouwe van Goede Raad, gebouwd door de beroemde architect en leerling van Pierre Cuypers, Nicolaas Molenaar (1850-1930). Behalve kerken heeft Molenaar ook scholen, kloosters en bejaardentehuizen gebouwd. In Den Haag staan bovendien tientallen door hem ontworpen huizen.
Bloklandenplein (Marlot), R.K. kerk Onbevlekt Hart van Maria in 1948, gebouwd als noodkerk (Fotopersbureau van den Heuvel)
Kleinschalige wederopbouw
Die open wond van het bombardement was nog niet gedicht toen het kerkbestuur besloot om in Marlot een nieuwe kerk aan het Bloklandenplein te bouwen. Als architect werd Nicolaas Molenaar junior (1892-1973) gekozen, de zoon van de beroemde kerkenbouwer Molenaar sr.. Hij had al voor de oorlog enkele grote Haagse kerken gebouwd, zoals de grote Allerheiligst Sacramentskerk aan de Sportlaan. Dit naoorlogse bouwproject in Marlot was veel kleinschaliger. Het budget van 65.000 gulden bedroeg ongeveer een vijfde van wat de kerk aan de Sportlaan had gekost.
De wederopbouw van het Bezuidenhout
In het Bezuidenhout werd de heropbouw van de kerk geleid door de energieke pastoor W.C.C.M. van Alphen (1896-?). Hij stond voor de moeilijke vraag keuze om de oude kerk te restaureren of een nieuwe kerk te bouwen. Hij gaf direct bij zijn kerkbestuur aan dat hij geen restauratie wenste van de oude neogotische kerk. Er moest een plan komen voor een kerkgebouw dat paste in de nieuwe tijd. Het uitgangspunt was centraalbouw, met de mensen gegroepeerd rond het altaar, op de wijze zoals de liturgievieringen in het oudchristelijke Rome plaatsvonden. Het werd geïnspireerd op de kerkenbouw op het Italiaanse schiereiland in de zesde en zevende eeuw. Het bijzondere gebouw van de RK Kerk OLV van Goede Raad aan de Bezuidenhoutseweg, van de architect en benedictijner monnik Hans van der Laan (1904-1991), is ontworpen volgens de principes van de Bossche architectuurschool. De bouwwerken waren in eerste instantie veelal basilieken en centraalbouwkerken, in de stijl van vroeg-christelijke kerken in Italië
De nood als deugd
De Marlotkerk werd in 1947 geopend. Het is een voorbeeld van hergebruik van materialen, want de stenen van de nieuwe kerk waren afkomstig van de verwoeste gebouwen in het Bezuidenhout, zoals Onze Lieve Vrouwe van Goede Raad. Van de nood werd een deugd gemaakt, want er was tijdens de wederopbouw een groot tekort aan bouwmaterialen. Het effect was echter bijzonder: de hergebruikte stenen geven de gevels een in diverse tinten geschakeerd kleur. De pastorie lijkt op een boerderij. De kerk vormt daardoor een blijvende herinnering aan de verwoesting van de oorlog, maar het is tegelijkertijd een symbool van de naoorlogse wederopstanding en hoop een goede toekomst.
Een bescheiden zaalkerk
Het ingetogen gebedshuis is een zaalkerk. Het gebouw met zijn landelijke stijl contrasteert sterk met de strakke lijnen en grootschaligheid van de Nieuwe Haagse School. De bescheiden uitstraling van het gebouw herinnert in niets aan de neogotiek die kenmerkend was voor de stijl van Molenaar jr.’s vooroorlogse, grootstedelijke ontwerpen. Op de muren van hergebruikte baksteen staat een kap met dikke houten balken en een bescheiden klokkentoren, die aanmerkelijk kleiner is dan de toren van de nabijgelegen Parkflat. Daardoor straalt het geheel de rust uit van een dorpskerkje. Enkele jaren na de oplevering werd het interieur verfraaid met glas-in-loodramen van glazenier Pieter Wiegersma (1920-2009). Aan de inrichting van de gebedsruimte werd door verschillende kunstenaars een bijdrage geleverd. De Marlotkerk is een huiselijke kerk, die ook ruimte geeft aan diensten van migranten die de Portugese taal spreken en aan een kleine gemeenschap van katholieken met een Hongaarse achtergrond.
Bronnen:
O.L.Vrouw van Goede Raad - Parochie Maria Sterre der Zee (rkdenhaag.nl)
Bloklandenplein 15 Marlotlaan 21 | Den Haag (monumentenzorgdenhaag.nl)
Haags Gemeentearchief, 0299-01 Dekenaat Delfland 's-Gravenhage, inv. nr. 183 Onbevlekt Hart van Maria, 1945 – 1974.
Leuk artikel? Ga naar meer informatie over de serie 'Geloven in verandering' of lees het interview met Jan Eijken, RK pastor en zijn betrokkenheid bij verschillende migrantenkerken.