< Terug naar archievenoverzicht

Uw zoekacties: Oud-archief van de gemeente 's-Gravenhage 1313-1815

0350-01 Oud-archief van de gemeente 's-Gravenhage 1313-1815

Uitleg bij archieftoegang

Een archieftoegang geeft uitgebreide informatie over een bepaald archief.

Een archieftoegang bestaat over het algemeen uit de navolgende onderdelen:

• Kenmerken van het archief
• Inleiding op het archief
• Inventaris of plaatsingslijst
• Eventueel bijlagen

De kenmerken van het archief zijn o.m. de omvang, vindplaats, beschikbaarheid, openbaarheid en andere.

De inleiding op het archief bevat interessante informatie over de geschiedenis van het archief, achtergronden van de archiefvormer en kan ook aanwijzingen voor het gebruik bevatten.

De inventaris of plaatsingslijst is een hiërarchisch opgebouwd overzicht van beschreven archiefstukken. De beschrijvingen zijn formeel en globaal. Het lezen en begrijpen van een inventaris behoeft enige oefening en ervaring.

Bij het zoeken in de inventaris wordt de hiërarchie gevolgd. De rubrieken in de inventaris maken deel uit van de beschrijving op een lager niveau. Komt de zoekterm in een hoger niveau voor, dan voldoen onderliggende niveaus ook aan de zoekvraag.

beacon
 
 
Lijst van afkortingen
A.R.A. = Algemeen Rijksarchief.
Bibl. of Haagse Bibl. = Bibliotheek betreffende de geschiedenis van Den Haag, zich bevindende in het gemeentearchief.
Catal. Pr. = Catalogus van de Historisch-Topografische prentenverzameling.
gekl. = gekleurd (prenten en plattegronden).
gr. form. = groot formaat (prenten en plattegronden).
Handleiding = Handleiding voor het ordenen en beschrijven van archieven door Mr. F. Muller Fzn., J.A. Feith en R. Fruin Th. Azn. (1898)
H.R. = Archief der Heerlijkheid Rijswijk.
kl. form. = klein formaat (prenten en plattegronden).
Lo. = Loket (onderdeel der loketkas), zie Inleiding en Toelichting bij de lijsten van plattegronden en prenten.
N.A. = Nieuw Archief (1816-1851).
O.A. = Oud Archief (1313-1815).
O.I.T.B. = Archief van de secretaris als ontvanger van de impost op het trouwen en begraven (in Gemeentelijk archief depôt).
O.N.C.O. = Archief van de secretaris als ontvanger van het ambtgeld, impost op trouwen en begraven, collateraal en ongefundeerde processen.
Pl. gr. = Lijst van plattegronden.
Pr. = Lijst van prenten.
R.A. = Rechterlijk Archief (1538-1811).
R.R.D. = Rekeningen van de Rekenkamer Domeinen (in A.R.A.).
Soc. Arch. = Sociëteits Archief.
V. II. = Verzameling Varia (nr. II) van het N.A. (1816-1851).
V.R.O.A. = Verslagen van 's Rijks oude archieven.
z. gr. form. = zeer groot formaat (prenten en plattegronden).
Z. = zegel.
Woord vooraf
Bijkans negentig jaren is het geleden, dat - het was in 1868 - een gedrukte inventaris van het oud-archief van 's-Gravenhage het licht zag. Deze was toen samengesteld door J.H. Hingman, commies-chartermeester aan het Rijksarchief te 's-Gravenhage. Dat in het tijdsverloop tussen 1868 en heden de inzichten zijn veranderd, de kennis der archivistiek zich heeft verdiept, behoeft geen betoog. Vele en velerlei oorzaken hebben de totstandkoming van een nieuwe inventaris belemmerd en vertraagd, maar daarom stemt het tot des te groter voldoening dat de ordening en inventarisatie van dit voor de Haagse geschiedenis zo bij uitstek belangrijk archief met de verschijning van deze nieuwe inventaris haar afsluiting vindt. Dat de huidige gemeente-archivaris als jong archief-ambtenaar in de periode 1946/1947 de eerste spade voor dit omvangrijke werk mocht steken, in deze wel vaak omgewoelde, doch slecht gecultiveerde bodem, moge zijn bijzondere persoonlijke belangstelling bij de voltooiing van dit werk verklaren; de eer de ordening, inventarisering en het persklaar maken van de inventaris in de periode 1950/1955 grotendeels te hebben verricht en tot een goed einde te hebben gebracht, komt de heer G. 't Hart, commies aan het Gemeente-archief, toe; terecht draagt deze inventaris dan ook zijn naam op de titelpagina.
Moge met de verschijning van deze inventaris het oud-archief van 's-Gravenhage voor alle onderzoekers en belangstellenden beter en gemakkelijker toegankelijk zijn geworden, zowel door een uitvoeriger, als door een meer systematische beschrijving, dan de verschillende voorlopige inventarissen boden. Moge ook de verbeterde toegankelijkheid tot dit oud-archief mettertijd vruchten afwerpen in de vorm van publicaties, welke meer nog dan tot dusverre de merkwaardige geschiedenis doen kennen van deze stad, die - in formele zin - tot 1811 geen "stad" geweest is, doch niettemin in binnen- en buitenland even befaamd als de grootste steden van Holland.
De gemeentearchivaris H.M. Mensonides, hist. drs.
Inleiding
Algemeen
Overzicht der bestuursorganisatie
Geschiedenis van het archief en zijn ordening
Toelichting op de inventaris
Noten
Inventaris
4.23. Lijsten van plattegronden en prenten, behorende tot het Oud-archief
4.23.1. Toelichting bij de lijsten van plattegronden en prenten
0350-01 Oud-archief van de gemeente 's-Gravenhage 1313-1815
4 Inventaris
4.23. Lijsten van plattegronden en prenten, behorende tot het Oud-archief
4.23.1.
Toelichting bij de lijsten van plattegronden en prenten
Tot het archief van de magistraat, bewaard in het stadshuis, behoorden blijkbaar van ouds plattegronden en tekeningen van stadsgezichten. De plattegronden zijn zeer waarschijnlijk in de 17e eeuw bijeengebracht met het doel het stadsbestuur documentatiemateriaal te verschaffen. Dit was vooral voor de fabricage noodzakelijk. Van deze verzameling getuigt het zogenaamde, in de 17e eeuw samengestelde, "Register van het kaartboek der Magistraat" (zie inv.nr. 4034), welk register ongeveer 4 bladen bevat. De Magistraat heeft welbewust de plattegronden, zowel op bestelling van als door opdracht aan dit bestuurscollege, bijeengebracht, waarvan men de oudste dan ook vermeld vindt in het bovengenoemde kaartboek. In de loop der 18e eeuw zijn daar vele plattegronden aan toegevoegd, die materieel van het Oud-Archief gescheiden in het Gemeente-archief bewaard worden (zie de Handleiding voor het ordenen en beschrijven van archieven (1898), par. 68). Deze plattegronden berusten thans in de Historisch-Topografische-Prentenverzameling. Terzelfdertijd werd deze magistraatsverzameling verrijkt met vele gravures en tekeningen, eensdeels door de magistraat besteld, anderdeels aan de magistraat opgedragen. Dit blijkt uit verscheidene bronnen. Het zijn voor namelijk tekeningen en gravures van stadsgezichten, en mede van enkele bijzondere gebeurtenissen. Aan het bijeenbrengen van deze prenten door de magistraat lag grotendeels hetzelfde motief ten grondslag als aan het vormen van een collectie plattegronden. Niet kunstzin bewoog het plaatselijk bestuur in eerste instantie, maar de overweging dat dit alles kon dienen als hulpmiddel voor het voeren van een goede administratie.
Zelfs getuigt daarvan nog het besluit van B. & W. van 16 Aug. 1848 (zie bnr. 0351-01, inv.nr. 191, blz. 515), toen deze uit dezelfde overweging als hun ambtsvoorgangers van lang geleden deden bijeenbrengen hetgeen er op het stadhuis aanwezig was: "Op voorstel van den Burgemeester is besloten eene verzameling aan te leggen van kaarten, tekeningen, plans, enz. zoo tot fabricage als tot andere vakken van bestuur betrekkelijk, welke in een portefeuille bewaard en in de vergaderkamer van Burgemeester en Wethouders of in die van Fabricage voorhanden zal moeten zijn".
De kaarten, plattegronden en tekeningen zwierven her en der, doch thans werden zij opnieuw overzichtelijk tezamen gebracht. Een catalogus van het oud-archief van omstreeks 1852 maakt melding van deze collectie, waarvan een lijst door de gemeentesecretaris Burnier was opgesteld. Deze lijst volgt achter de lijst van plattegronden, en naar de nummering daarvan zijn de prenten genummerd, met vermelding onder welk opschrift zij thans in de Historisch-Topografische-Prentenverzameling kunnen worden gevonden (zie de "Catalogus van de Historisch-Topografische-Prentenverzameling, door mej. L.J. van den Haer 1942"). In 1861 bood de Vereniging tot bevordering van de beoefening van de geschiedenis van 's-Gravenhage aan het stadsbestuur een grote hoeveelheid prenten uit particulier bezit aan. Ten onrechte werd toen de prentenatlas van de Magistraat daarmede verrijkt om gezamenlijk te dienen tot museumverzameling. Zodoende werd de kern van de collectie tegen de oorspronkelijke bedoeling van de 17e en 18e eeuwse magistraat onttrokken aan haar documentaire waardering om de speelbal te worden van een uiteraard subjectieve aesthetiek. De kern van de verzameling, zowel in vroeger tijd, als in 1848, werd niet bijeengebracht met het oog op de schoonheid der afzonderlijke exemplaren van prenten en plattegronden. De naar ons inzicht minder fraaie exemplaren kunnen een hoge en blijvende documentaire waarde bezitten. En dit praevaleerde bij het stadsbestuur.
Gelukkig werd de Historisch-Topografische-Prentenverzameling van de gemeente in de eerste helft van de 20e eeuw herenigd met het oud-archief van de gemeente, waardoor stukken, plattegronden en prenten elkander konden aanvullen en toelichten. Door hun overbrenging naar het gemeentearchief bleek een reconstructie mogelijk van deze oude magistraatsverzameling naar het principe volgens hetwelk de plattegronden en prenten vanouds verzameld waren: het principe der documentaire waardering. De gevonden lijsten in het Oud-archief waren een onschatbaar hulpmiddel bij die reconstructie, waardoor de collectie meer aan zijn oorspronkelijke bedoeling kan beantwoorden. De loketkasnummering, besproken in de inleiding besproken, werd in dorso van verscheidene plattegronden gevonden. Hier wordt deze nummering wel vermeld als bewijs, dat deze plattegronden vanouds tot het oud-archief van de gemeente hebben behoord.