Segbroek, van natte polder naar divers stadsdeel
Den Haag is sinds 1988 verdeeld in 8 stadsdelen. Hoe zijn deze stadsdelen ontstaan en hoe hebben ze zich ontwikkeld tot wat ze nu zijn? Dit keer over Segbroek, met haar diverse buurten.
Al in de 13e eeuw wordt melding gemaakt van de Segbroekpolder; ‘broek’ verwijst naar de natte bodemgesteldheid in deze ‘polder’. In de 17e eeuw zijn er tal van hoeves gevestigd zoals Hanenburg, Kranenburg, De Wildhoef, Wapendal en Berg en Dal. Pas in 1988 kreeg dit stadsdeel de naam Segbroek. Het stadsdeel bestaat uit de volgende wijken: Bomen- en Bloemenbuurt, Heesterbuurt, Vruchtenbuurt, Regentessekwartier, Energiekwartier, Valkenboskwartier & Heesterbuurt, Vruchtenbuurt en Vogelwijk.
 |
| De voormalige buitenplaats Valkenbosch van de familie Van Rijckevorsel, gelegen aan de Loosduinseweg, werd afgebroken in 1857. Ook een oude boerderij droeg de naam Valkenbos. Het bijbehorende gebied strekte zich uit tot Hanenburg toe. In 1838 werd het landgoed gekocht door de latere koning Willem II, ca. 1780. |
Bomen- en Bloemenbuurt
De Bomen- en Bloemenbuurt werd tussen 1911 en 1923 op een oude strandwal gebouwd. Karakteristiek voor het gebied zijn de veertien pleinen. Het gebied bestaat feitelijk uit drie buurten: Bomenbuurt, Bloemenbuurt-West en Bloemenbuurt-Oost. De Bloemenbuurt heeft veel groen. De Bomenbuurt heeft hier verhoudingsgewijs weinig van. Het Rode Kruisplantsoen in deze wijk is onderdeel van de ecologische (‘groene’) hoofdstructuur in Den Haag.
Van duinen tot wijk
In de 19e eeuw werden de duinen, eerst die van Scheveningen en toen in de Bloemenbuurt, grotendeels afgegraven. Deels voor de stadsuitbreiding, maar ook voor de tuinbouw. Omdat de afgraving droogte veroorzaakte, werd een stoomgemaal gebouwd, die de naam Willem II naam kreeg. Van 1886-1888 werd het Verversingskanaal gegraven. Bouwmaatschappijen zagen een goede toekomst en kochten veel land op. In 1911 verkochten bouwmaatschappijen grond aan de gemeente voor de Bloemenbuurt en de Bomenbuurt. Tot 1918 werd er volgens het Plan Berlage (1901) gebouwd. De tuinstadswijk Papaverhof (Rijksmonument) werd rond 1920 gebouwd.
Landelijk aanzicht
In de Bomenbuurt werden niet alle sloten en vaarten gedempt. De Valkenbosvaart en de slingerende Hanenburgvaart bleven behouden. Ook de boerderijen Hanenburg en Kranenburg en het oude stoomgemaal naast Hanenburg mochten de wijk nog een landelijk aanzicht geven. Particuliere bouwers bouwden de Bomenbuurt tussen ca. 1914 en 1920 vol. De Laan van Meerdervoort is de bekendste laan van de wijk.
Bureaucratisch geharrewar
Terwijl de Bomenbuurt werd gebouwd wilde Den Haag nog verder uitbreiden. Loosduinen had met de huidige Bloemenbuurt ook voor de verre toekomst geen bouwplannen. Maar Den Haag kon niet zomaar op Loosduins grondgebied bouwen. De aanleg van een Haagse wijk op Loosduins grondgebied zorgde voor bureaucratische geharrewar. Dit zou zo blijven tot Loosduinen op 1 juli 1923 bij Den Haag werd gevoegd.
 |
| Papaverhof. Vervaardiger: Frans de Leef. |
Een fraaie wijk
Den Haag wilde ook van de Bloemenbuurt een fraaie wijk maken en stelde daarom, bij de uitgifte van grond in erfpacht, eisen aan hoe de huizen er uit moesten zien. Verplichte voortuintjes waren een middel om de buurt er vriendelijker en groener uit te laten zien. Het meest westelijke deel van de Bomen- en Bloemenbuurt kwam tot stand in de jaren 1922-1926. Dit moest een rustig, groen wijkdeel worden, zonder hoofdverkeerswegen. Het groen kwam ook van het aangrenzende Wapendal en de Bosjes van Pex. Om de buurt een landelijk karakter te geven werden de duinen niet volledig afgegraven.
Zwaar getroffen door de Atlantikwall
In 1942 werd de wijk zwaar getroffen door de aanleg van de Atlantikwall. In het noordelijk deel van de Bomen en Bloemenbuurt zou een veertig meter brede en tien meter diepe tankgracht komen. Daarachter zouden bunkers en radarposten worden aangelegd. Prikkeldraad en mijnen moesten de vesting compleet maken. Ook voor een vrij schootsveld zou een deel van de wijk tegen de vlakte moeten.
In november 1942 werd de wijk hiervoor ontruimd. De sloop begon 22 november 1942. Ook de boerderijen Hanenburg en Kranenburg werden samen met het gemaal Hanenburg gesloopt. Op de plaats van het gemaal kwamen later de oostelijke vleugels van het Rode Kruisziekenhuis. De Bomen- en Bloemenbuurt kwam hierdoor als één van de zwaar getroffen wijken uit de oorlog. In 1945 werd eerst de tankgracht gedempt met puin uit andere delen van de stad. Een plan voor wederopbouw werd door de Hilversumse architect W.M. Dudok gemaakt.
 |
|
Afbraak voor de tankgracht (ongeveer ter hoogte van de Ieplaan hoek Olijfstraat). |
Regentessekwartier
Het Regentessekwartier is aangelegd in de voormalige polder 't Kleine Veentje. De benaming 'Regentessekwartier' kan gezien worden als tijdsaanduiding voor het ontstaan van de wijk: de regeringsperiode van Koningin Emma als regentes (1890-1898). Het Regentessekwartier is tussen 1885 en 1910 gebouwd.
Omstreeks 1875 werd de oorspronkelijke bebouwing aanmerkelijk uitgebreid. Naast de As- en Vuilnisstaal (uit 1871) begon in 1875 de bouw van de Gemeentelijke Gasfabriek. Van 1884 – 1889 werd het Verversingskanaal gegraven. In 1904 moesten de nog bestaande tuinderijen wijken voor de elektriciteitscentrale. In 1910 was de wijk geheel volgebouwd.
Verdere stadsuitbreiding
Door de gedeeltelijke toevoeging van Loosduinen bij Den Haag in 1903 ontstond de mogelijkheid voor verdere stadsuitbreiding in het zuidwesten van de stad. In 1906 kocht de gemeente een gebied waar het Valkenboskwartier op werd gebouw.
Sinds het ontstaan heeft de wijk enkele belangrijke veranderingen ondergaan, waardoor het isolement ten opzichte van het stadscentrum en andere wijken toenam. Het oorspronkelijk landelijke karakter ging verloren. Rond 1930 werd begonnen met de sanering van de bebouwing. De hofjes verdwenen en maakten plaats voor woningen, bedrijven en kantoren. Het Regentessekwartier is nu één van de negentien beschermde stadsgezichten van Den Haag.
 |
|
Perspectieffoto Regentessekwartier (de Haasmolen, bij de Westermolens, de ZHB-brouwerij en de Haagse toren. |
Energiekwartier
Het Energiekwartier is de nieuwe naam voor het voormalige Regentesse-Zuid. De wijk is vernoemd naar het gemeentelijke energiebedrijf dat daar gevestigd was. De wijk ondergaat al een aantal jaar grote veranderingen en ook op het moment van schrijven, 2021, wordt er nog veel gesloopt en gebouwd. Pleinen en straten worden opnieuw ingericht. De oude kantoorpanden langs de Loosduinseweg hebben plaatsgemaakt voor de woongebouwen. Het Wijkpark De Verademing is in 2018 opnieuw ingericht.
In het hart van de wijk ligt het Esperantoplein. Hier is onder andere het Magazijn (uit 1932) en een voormalig opslaggebouw van het Gemeentelijk Energie Bedrijf, gevestigd. Het Magazijn is verbouwd tot wooncomplex, met op de begane grond ruimte voor bedrijvigheid en een horecavoorziening.
 |
|
Buurtpark De Verademing, sportvelden gezien naar de achterzijde van flatgebouw Groenestein aan de Loosduinseweg, |
Valkenboskwartier
De wijk Valkenboskwartier bestaat uit de buurten Valkenboskwartier en Heesterbuurt. Het Valkenboskwartier is genoemd naar buitenplaats Valkenbosch. Op 1 juli 1903 werd de grens met Loosduinen verlegd. Het nieuwe gebied was grotendeels nog onontgonnen duingebied. In dit gebied werd het eerst het Valkenboskwartier aangelegd.
Het stratenplan van de wijk was een voortzetting van het Regentessekwartier. In de jaren ‘30 van de vorige eeuw startte men met het saneren van de bebouwing. Industriële gebouwen maakten plaats voor woningen. Ook slechte huizen, waaronder de arbeidershofjes, werden gesloopt.
De Heesterbuurt
De Heesterbuurt is een buurt met veel portieketagewoningen met drie woonlagen en een plat dak. De straten zijn over het algemeen smal. Typisch zijn de besloten pleinen met woningen rondom. De wijk heeft buiten de pleinen weinig groen. Als oplossing legde de gemeente, in samenspraak met de bewoners, geveltuintjes aan.
 |
| Luchtfoto Valkenboskwartier, gezien in oostelijke richting. Geheel rechtsonder een stukje Loosduinseweg. Van rechtsonder naar linksmidden de Noorderbeekdwarsstraat. Van middenonder naar rechtsboven de Noorderbeekstraat. Vanaf middenboven naar beneden de Teijlerstraat. Rechtsbovenaan de Beeklaan, 28 mei 1989 | Foto: Delta Phot |
Vruchtenbuurt
De wijk Vruchtenbuurt bestaat uit de buurten Vruchtenbuurt en Eykenduynen.
De wijk ligt in een voormalig tuinbouwgebied. Ouder dan de aanleg van de Vruchtenbuurt zijn de twee begraafplaatsen: de Algemene Begraafplaats 'Oud Eik en Duinen' en 'Nieuw Eykenduynen'. De uitbreiding van de Vruchtenbuurt is onderdeel van het Uitbreidingsplan 'West' van 1927. Dit plan bestreek behalve de Vruchtenbuurt ook het westelijk deel van de Vogelwijk, Kijkduin, Bohemen, Waldeck en Loosduinen. De aanleg van de Vruchtenbuurt is vrijwel volgens dit plan uitgevoerd.
Brede lanen met groen en water
De wijk is voornamelijk gebouwd in de jaren 1928-1940. Een karakteristiek element is de aanleg van brede lanen met groen en waterpartijen als bindend element tussen grote recreatie- en sportterreinen. In 2016 werd de bouw van de Limoenhof gestart. Bij deze nieuwbouw stonden duurzaamheid en ecologie voorop.
 |
|
Laan van Meerdervoort en Thorbeckelaan gezien van het flatgebouw aan het De Savornin Lohmanplein. |
Vogelwijk
De Vogelwijk is tussen 1910 en 1960 aangelegd als tuinwijk (de oorspronkelijke naam was Tuinwijk Houtrust). Binnen de grenzen van de Vogelwijk liggen ook een deel van de Westduinen, de Bosjes van Poot en het sportpark Houtrust.
In 1909 kwam de Houtrustbrug over het Afvoerkanaal gereed, waarmee de toekomstige wijk vanuit het Statenkwartier werd ontsloten. Omstreeks 1910 vond de aanleg van het Sportterrein Houtrust plaats. Vanuit de Laan van Poot leiden meerdere duinovergangen naar het Noordzeestrand. In de wijk lagen ook de Houtrusthallen, een sportcomplex uit 1937, waar onder meer concerten werden gehouden.
Duplexwoningen door de Atlantikwall
In 1944 werd deze wijk ontruimd en afgesloten in het kader van Atlantikwall. Sommige straten werden afgebroken. In het naoorlogse deel van de wijk staan duplexwoningen, waarvan de bedoeling was dat ze na het oplossen van de woningnood weer omgezet zouden worden in eengezinswoningen. Dat is echter nooit gebeurd. Op 14 februari 2002 kreeg deze wijk een status van gemeentelijk beschermd stadsgezicht.
In 2002 werd het Houtrustcomplex afgebroken om plaats te maken voor woningen. Het Westduinpark is een Europees beschermd natuurgebied (Natura 2000) en werd in 2014 opnieuw ingericht. Het HagaZieken-huis heeft in 2015 een deel van zijn activiteiten verhuisd naar de locatie Leyweg.
 |
| Luchtfoto Vogelwijk (links) en Bomen- en Bloemenbuurt, gezien naar het Afvoerkanaal, ca. 1975 | Foto: Dienst voor de Stadsontwikkeling |
Leuk artikel? Lees meer over onze serie over Haagse stadsdelen en wijken